Хэрх үе судлал (Ревматологи)
Асуулт: Та, ревматологийн салбар ямар эмгэгүүдийг судалдаг талаар товч ойлголт уншигчдаа өгнө үү
‘Ревматологи’ буюу монголоор ‘Хэрх- Үе судлал’ нь дэлхий нийтэд харьцангуй хожуу хөгжиж байгаа анагаахын шинжлэх ухааны салбар юм. Гэхдээ, дархлаа судлал, микробиологи, биохими, эм зүйн шинжлэх ухаанд гарч байгаа шинэ ололт амжилтуудыг мэдээлэл зүйн технологийн тогтолцоотой хамтран нэвтрүүлснээр хэрхийн эмгэг үүсгэж байгаа шалтгааныг тогтоох талд дээр үсрэнгүй дэвшил гарснаар энэ салбар дэлхийд маш хурдацтай хөгжиж байна. Монгол улсад маань эдгээр өвчнөөр өвчлөгсдийг уушиг, зүрх судасны эмгэгүүдтэй нэгтгэн нэг тасагт хасвран эмчилж байсан түүхтэй боловч УНТЭ-т 2006 оноос Хэрх-үе судлалын кабинет нээн ажиллах болсноор бие даасан анагаахын салбар хөгжих боломж нээгдсэн.
Ревматологийн шинжлэх ухаан:
Ревматизмийн эмгэгүүд
Тулгуур хөдөлгөөний эрхтний үйл ажиллагааны алдагдлыг судалдаг
Ревматизм буюу Хэрхийн эмгэг үүсэх шатгааныг ойлгохын тулд холбогч эд гэж юу вэ? дархлааны тогтолцоо хэрхэн ажилдаг талаар товч яръя. Холбогч эд гэдэг бүх эрхтэн тогтолцоонд тархан байрласан, макро бүтэц нь: коллаген, эластин, адгезин, протеогликан гэсэн маш олон тооны амин хүчлээс бүрдсэн уургууд юм. Эдгээрийн тусламжтайгаар эд, эрхтэн бүрэлдэн тогтож, организм дахь бүхий л бодисийн солилцоо явагдах нөхцөл бий болгодог. Дархлааны тогтолцоо организмд хор учруулах болон амь насанд заналхийлах гадны биетийг танин устган, хамгаалах үндсэн үүрэгтэйгээс гадна түүнээс дутахгүй онцлог шинж нь өөрийн биед хэрэгтэй зүйлээ зөв таних буюу тэвчил\толерантность\ устгахгүй байх ёстой. Гэтэл энэ сүүлийн үүрэг алдагдсны улмаас холбогч эд дээр тархан байрласан дархлааны эсүүдийг буруу удирдан гэмтээснээс хэрхийн\ревматизмийн эмгэгүүд үүсэх шалтгаан болдог. Тэгвэл, дархлааны тогтолцооны тэвчил яагаад алдагддаг талаар олон судалгаа хийгдэж байгаа боловч халдвар, хавдар, дааврын шалтгаанууд нотлогдоогүй бөгөөд харин хүний 6 хромосомд байрлах ЭТИЦ (эдийн тохирооны иж цогц)-д удам зүйн алдаа гарсан үед үүсэх магадлалтай гэсэн концепци түлхүү байрыг эзлэж байна.
Асуулт: Та хэрхийн эмгэгүүд үүсэх шалтгааны талаар ярилаа. Тэгвэл тулгуур хөдөлгөөний эрхтний талаар ярилцья.
Тулгуур хөдөлгөөний эрхтэн- биеийн байрлалыг хадгалан, зорилготой хөдөлгөөн хийхэд оролцох гол үүрэгтэй. Хүний биеийн хөдөлгөөний идэвхийн чадвар нь үе болон мэдрэл-булчингийн бүтцийн харилцан үйлчиллийн түвшингөөс хамаарна.
Булчин, шөрмөс, холбоос эд, мөгөөрс, яс - Эдгээр нь бүгд нийлэн үений үйл ажиллагааг гүйцэтгэнэ. Үеийг бүтцээр нь синартроз, амфиартроз, диартроз гэж ангилдаг. Эдгээрээс, диартроз нь синоваль бүрхүүл агуулсан биед хамгийн олон тоотой бөгөөд хөдөлгөөний далайц сайтай үе. Үе гадуураа нимгэн синоваль бүрүүлээр хүрээлэгдсэн байдаг. Синоваль бүрхүүл эс, коллаген, протеогликан уургаар баялаг ба цахилгаан өсгүүрээр харахад, үндсэн 2 төрлийн эс байдаг: А - эс фагоцитоз хийнэ, В - эс гиалин хүчил ялгаруулан үений шингэнг өтгөрүүлэн, үрэлтээс хамгаалга. Мөн энэ бүрхүүл мэдрэл болон тунгалгын, цусны судасаар баялаг.
Үе бүтээж байгаа гадаргуу бол мөгөөрсөн эд. Мөгөөрс хондроцит эс болон түүний нөхөн сэргээлтийг дэмжигч коллаген, протеогликан уургаас бүрдэнэ. Протеогликан- энэ нь гликозамингликаны олон гинж агуулсан гликопротеин бөгөөд мөгөөрсний хамгийн чухал компонент бөгөөд гиалин хүчил, хондротин сульфат, кератин сульфат нийлэгжүүлнэ. Үүнээс гадна мөгөөрсөн эдийн 8о%-ийг бүрдүүлэгч усыг мөгөөрсөнд хадлан барих үүргийг биелүүлнэ. Үений мөгөөрсөн эд цусан болон мэдрэлийн судалгүй боловч хондроцит эс протеокликаны гидрофиль чанарыг түшиглэн үений синоваль шингэнийг буцаан татан, диффузийн аргаар тэжээлээ авдаг. Синоваль бүрхүүлтэй диартроз үений үрэлтийн коффецент нь хэвийн эрүүл үеэнд мөсөн дээр тэшүүрээр гулгах үзүүлэлтээс бага байдаг.
Мөн дээр тоочин нэрлэсэнчилэн, үений хөдөлгөөнд шөрмөс, яс булчингийн бүтэц, үйл ажиллагааны чадвар хэвийн байх хэрэгтэй.
Үе бол маш мэдрэг эрхтэн, ойролцоогоор 120 илүү өвчин эмгэг үений өвдөлт болон үрэвсэлтэй хавсран явагддаг.
Асуулт: Тулгуур хөдөлгөөний зовиур илэрч эмнэлэгт хандсан хүмүүсийн талаар ямар судалгаа байдаг бол?
Манай Монгол улсад хийгдсэн нэгдсэн судалгаа байхгүй. Харин УНТЭ-ийн Хэрх-Үе судлалын кабинетаар 2010 онд нийт 7010 үйлчлүүлсэний: 4098 тулгуур хөдөлгөөний эрхтний эмгэг, 1929 хэрхийн эмгэг оношлогдсон судалгаа гарсан. Бусад орны хийгдсэн судалгаанаас нийт хүн амийн 30%-д артрит болон нурууны өвдөлт илэрдэг ба эдгээрийн 2\3 хүчтэй өвдөлтийн улмаас эмнэлэгт зайлшгүй ханддаг гэсэн дүгнэлт гаргасан байдаг. Мөн амбулатоиор хандаж буй 5-10 хүмүүсийн 1 хэрх, үений эмгэг илэрдэг ба сонирхолтой нь эдгээрийн 66%-ийг 65 - аас дээш насныхан байжээ. Тулгуур хөдөлгөөний эрхтний өвчинөөс остеоартрит, нурууны өвдөлт, тулай, фибриомиальги, тендинит зэрэг нь хамгийн тулгамдсан асуудал юм.
Асуулт: Манайхан дунд үений өвчин болох остеоартит маш элбэг байдаг. Энэ өвчний талаар дэлгэрэнгүй ярилцья.
Остеоарит гэдэг нь үений мөгөөрсөн эд анхдагчаар гэмтэн улмаар мөгөөрсөн давхрагыг хамран, ясны зах хязгаарын ургалт үүсж үений гажилтанд хүргэдэг архаг давьшингуй явцтай үений сөнөрөлт эмгэг юм.
Остеоартрит нь үений мөгөөрсний эсвэл ясны эдийн гэмтэлд хүргэдэг гадаад хүчин зүйлүүд (жнь: гэмтэл) ба үеэнд илүүдэл ачаалал зэргээс улбаатай үүсж болно. Хэвийн ачаалалтай үед остеоартрит нь, хэрвээ мөгөөрс, яс, үений бүрхүүлийн эмгэг өөрчлөлттэй эсвэл үеийг бэхлэгч холбоос ба булчингийн ямар нэг анхдагч өвчнүүд байвал үүсэж болно.
Остеоартритийн патоморфологийн өөрчлөлтүүд:
Эртний шинжүүд:
Үений мөгөөрс хөөх
Мөгөөрсөн эдийн коллаген ширхэг цөөрөх
Протеогликаний синтез хондроцитийн тусламжтайгаар өндөрсөх ба энэ хугацаанд бас гэмтсэн эсүүдээс мөгөөрсийг задлах төрөл бүрийн ферментүүд ялгаран гарна.
Мөгөөрсөн эдийн усны агууламж өндөрсөнө
Хожуу үеийн шинжүүд:
Протеогликан ферментээр задрах(протеазууд) процесс, нөхөн сэргээх явцаас давамгайлан явагдаж улмаар мөгөөрсөн эдэд протеогликаний агууламж буурна.
Үений мөгөөрс нимгэрч, зөөлрөх ажиглагдана (рентгенограммад үений зай эрс нарийсан өөрчлөлт харагдана).
Үений мөгөөрс цуурах ба шинээр бүтцийн өөрчлөлтөнд орно. Нөхөн сэргээх процессийн эмгэг өөрчлөлтийг буцаан хэвийн болгох чадвар буурна.
Хүндийн хүчний нөлөөнөөс үений шингэн яс руу нэвчин орно. Үүний улмаас субхондраль уйланхай үүсэх бөгөөд энэ нь рентгенограммад харагдана.
Субхондраль зонад остеосклероз болсон голомт болон остеофит өөрчлөлтүүд үүсэх бөгөөд эдгээрийн үр дүнд ясанд бүтцийн шинэчлэл ба ясны эдийн гипертрофи болно.
Эдгээр дээр дурдсан эмгэг өөрчлөлтүүд болсноор үений зай нарийсан, субхондраль склероз, уйланхай үүсэх ба остеофит зэрэг өөрчлөлтүүд рентгенограммад ажиглагдана.
Остеоартритийн эмнэл зүйн шинжүүд:
Гэмтсэн үеэр өвдөнө.
Биеийн ачаалалын үед өвдөлт ихсэн, тайван үед багасна.
Өглөөний хөшингө 30 мин< үргэлжлэнэ.
Хөдөлгөөн хязгаарлагдмал байсны дараа хөшингө үүснэ(феномен гель)
Үений хэмжээ томорно.
Үений тогтвортой байдал алдагдана.
Үений хөдөлгөөний далайц буурна.
Үений ойролцоох булчин хатингаршина.
Үе шаржигнан дуугарна.
Энэ эмгэг процесс нэг эхлэвэл цааш зогсолтгүй үргэжлэх хандлагатай байдаг бөгөөд хөдөлмөрийн чадварыг эрт алдуулж, амьдралын чанарт ихээхэн нөлөөлдөг. Одоогоор энэ өвчнийг эмчлэх төгс арга олдоогүй байгаа тул өвчнийг аль болох эрт шатанд мэргэжлийн эмчид хандан оношлуулж, эмчлүүлэх хэрэгтэй байна. Манайхан эмчлүүлэхгүй удаан явснаар үений үйл ажиллагаа бүрэн адлагдаж, тахир дутуу болон үе солих хагалгаа хийлгэн, эрүүл мэндийн салбарт болон гэр бүлийнхээ эдийн засагт хүндрэл учруулдаг.
Үений талаас дээр дурдсан эрт үед илрэх шинжүүд өвчтөнд илрэнгүүт хондропротектор бэлдмлийг хэрэглэхэд остеоартрит өвчний давшингуй явцыг зогсоох боломжтой байгаа талаар олон улсын остеоартит, остеопороз судлах институдаас зөвлөмж гаргасан. Хондропротекторыг олон улс гүрэн үйлдвэрлэн гаргаж байгаа боловч, эмийн зохистой хэрэглээний зарчмын дагуу тун: гликозамин гидрохлорид: хондротин сульфат = 4:5 гэсэн харьцаатай байх ёстой.
Мөн тулгуур хөдөлгөөний эрхтний гол үүрэг гүйцэтгэгч булчингийн эдийн нөхөн сэргээлт болон мөгөөрсний эдээс ялгарах протеогликан уургийг дэмжигч метилсульфатметаныг(МСМ) хавсран хэрэглэхэд үр дүн улам сайжирна. МСМ хүхэр агууласан ургамлын гаралтай өвдөлт намдаан, булчингийн чадварыг сайжруулах, мөгөөрсөн эдийн протеогликан уургийг дэмжин үений шингэнийг нийлэгжилтэнд тусалдаг сайн нөлөөтэй. Үйлчилгээний ёрөнхий зарчим нь шавар рашаан эмчилгээний үйлчлэлтэй төстэй гэж хэлж болох юм.
Мөн тулгуур хөдөлгөөний тогтолцооны үйл ажиллагааг хамгаалах, нөхөн сэргээн хөдөлгөөний чадварыг сайжруулахад тухайн хүний нас, хүйс, үений бүтцэд гарсан өөрчлөлттэй тохирсон дасгал, хөдөлгөөн тогтмол хийж занших нв өндөр ач холбогдолтой.